Trekvogelpad, etappe 4
​Zaandijk - Zaanse Schans - Haaldersbroek - 't Kalf - Het Twiske - Landsmeer  (20 km)

Zaanse Schans

Vrijdag, 8 januari 2016

Bron: www.wandelnet.nl

Op station Koog-Zaandijk stap ik 's morgens om half 10 uit de trein, op de grens van Koog aan de Zaan en Zaandijk, twee dorpen die in 1974 zijn opgegaan in de gemeente Zaanstad. Onder een blauwe hemel loop ik door de straten, waar de eerste typisch Zaanse groene houten huizen zich al gauw aandienen. Korenmolen De Bleeke Dood, de oudste stellingmolen van Nederland (1656), torent er bovenuit. 

De bocht om, de Julianabrug op en daar prijken aan de oever van de Zaan: houtzaagmolen Het Jonge Schaap, oliemolen De Zoeker, verfmolen De Kat, houtzaagmolen De Gekroonde Poelenburg en specerijmolen De Huisman. Deze vijf molens vormen de blikvangers van de Zaanse Schans, ​dat samen met Amsterdam en stadjes als Edam, Volendam en Marken ​dé trekpleister in deze streek vormt voor buitenlandse toeristen.

De Zaanstreek wordt wel het oudste industriegebied van Europa genoemd. De rivier de Zaan staat in verbinding met het IJ; een ideale plek dus om de koopwaar van overzee vanuit het 17e en 18e eeuwse Amsterdam te verwerken. En Zaankanters waren kennelijk nijvere werkers. ​Zo ontstond aan de oevers van de Zaan veel industrie op windkracht: zeildoek, papier, verf, tabak, cacao, gemalen specerijen, meel, uurwerken, weverijen, houtzagerijen, scheepsbouw, enz. 
​​Zelfs de Russische tsaar Peter de Grote kwam in 1697 naar Zaandam om bij een scheepswerf de kunst van de scheepsbouw af te kijken. 

Vanwege de voedingsmiddelenindustrie (Honig, Duyvis, Verkade, Albert Heyn) werd de Zaanstreek de 'provisiekast van Nederland' genoemd (en dat kun je nog steeds goed ruiken als je hier loopt!). Het schijnt dat hier in de loop der eeuwen de wieken van meer dan duizend molens hun rondjes hebben gedraaid. Kijk je vanaf de Julianabrug naar het zuiden, dan zie je dat die molens grotendeels zijn verdrongen door fabrieken: enorme loodsen en rokende schoorstenen bepalen nu het beeld langs de Zaan. Hier en daar zie je de landelijke herinnering aan oude industrie (molen) en de robuuste realiteit van nieuwe industrie (fabriek) gebroederlijk naast elkaar staan.

Kijk je echter naar het noorden, dan zie je een heel ander beeld dat dagelijks honderden keren gefotografeerd wordt. Links langs het water staat een rij prachtige groene houten koopmanshuizen, de reden waarom dit 'De Gouden Bocht' wordt genoemd. En rechts ligt de Zaanse Schans, een soort reservaat waar oude houten huizen en molens die elders moesten wijken, een nieuw plekje hebben gekregen ten behoeve van de toeristenindustrie. ​De laagstaande zon doet de groene kleuren van het hout 'afspatten'.

​De Zaanse Schans: het is rustig en dan levert een wandeling mooie plaatjes op. Maar verderop zie ik zes touringcars leegstromen: dit is een hotspot voor Selfie-stick-Aziaten. Ik bekijk een specerijmolen en een klompenmakerij en ontvlucht vervolgens de drukte.

Na een stukje fout gelopen te zijn (ik dacht een mooiere en kortere route gevonden te hebben, maar kwam een onverwachte sloot als obstakel tegen), loop ik even later door het dorpje Haaldersbroek, op een klinkerweg tussen stolpboerderijen en oude Zaanse huizen (beschermd dorpsgezicht). Hier geen toeristen of autoverkeer, alleen een man die z'n hond uitlaat. Ik verzuim een praatje met hem te maken; had ik dat wel gedaan, dan had ik kunnen controleren of Zaankanters nog altijd de 'eu' en de 'ui' verwisselen (een kennis die uit deze streek kwam sprak in een verkouden bui steevast van: "Even m'n nuis sneuten!"). 

Buurtschap 't Kalf, dat met nieuwbouwwijken is uitgedijd, wordt begrensd door het parkachtige recreatiegebiedje Jagersveld.
De bijbehorende Jagersplas ligt ingeklemd tussen A7 en A8 (knooppunt Zaandam), waarvoor de ontstane plas het benodigde zand geleverd heeft. Hier kom ik oog in oog te staan met twee halsbandparkieten. Deze zogenaamde 'exoten', groen en luidruchtig, doen het goed in de stedelijke omgeving in West-Nederland: Den Haag, Rotterdam en Amsterdam en omgeving. Een van beide vogels poseert net lang genoeg om een foto te maken en vliegt dan krijsend weg.

​Onder de A7 door, over het spoor (beide voeren naar Hoorn) en ik sta aan de rand van polder Oostzaan, een van Hollands veenweidegebieden.
​
Dit landschap is ontstaan door turfwinning: stroken land en water wisselen elkaar af, met gouden rietkragen als grens.
​
Voor enig leven zorgt een boer die z'n schaapjes net op het droge heeft gezet en in z'n bootje terugkeert na een laatste blik op het wollige gezelschap.
​

​Steeds meer wolkenpartijen glijden voor de zon, wat een mooi straleneffect oplevert met oogverblindende schittering op de waterspiegel: kabbelend zilver. ​

'Kabbelend zilver': zo noemde Nescio dit flonkerende spel van zon en water in zijn 'Natuurdagboek', waarin hij tussen 1946 en 1955 verslag deed van z'n uitstapjes vanuit zijn woonplaats Amsterdam.
​​

​​Het Twiske: een hier en daar zompig, maar prachtig slingerend paadje voert me door het noordelijke (moerassige) deel van dit verder wat parkachtige gebied. ​

​Een spierwitte grote zilverreiger paradeert vlakbij door het gras, maar ik word afgeleid door een kolossale stier die verderop het pad blokkeert en geïnteresseerd mijn kant op kijkt. ​Bij nadere beschouwing blijkt het beest toch tot het vrouwelijk geslacht te behoren, maar dan is de vogel inmiddels gevlogen en dus mis ik nu een foto van een grote zilverreiger. ​Vroeger moest je voor deze mooie reigers speciaal naar de Oostvaardersplassen, waar je ze op enkele plekken kon tegenkomen. Nu hebben ze zich verspreid over een groot deel van Nederland en komen ze vooral 's winters veel voor in het Groene Hart.

Het pad loopt langs vogelscherm 'Het Drijfsijsje'. In het Amsterdamse dialect is een 'sijssie' een vogel; een 'drijfsijssie' is dus een watervogel: Amsterdammers houden het graag simpel. ​

Het zijn vooral die watervogels die de wandeling door het drassige gebied interessant maken. In de sloten en op de plassen verblijven knobbelzwanen, meerkoeten, wilde eenden, krakeenden, kuifeenden, tafeleenden, wintertalingen en ook groepjes nonnetjes. Deze prachtig getekende wintergasten behoren tot de zaagbekken en overwinteren in grote groepen op het Markermeer - hier in de buurt dus. Verder zwemmen er futen (hier nog in winterkleed, maar in de stadse sloten en grachten al volop aan het baltsen in zomerkleed) en hun schichtige kleine neefjes: dodaarzen, die bij nadering snel onderduiken en onzichtbaar weer bovenkomen, verstopt tussen het riet. Her en der poseren aalscholvers in verschillende houdingen. De vleugels die - anders dan bij andere vogels - niet vet zijn en na een duik dus nat zijn geworden, moeten gedroogd worden en daartoe spreiden de vogels hun vleugels (en wapperen ze er soms mee in de wind).

Voor ik de Stootersplas bereik, hoor ik ze al: smienten, duizenden smienten; de grote plas is er mee bezaaid. Smienten, evenals nonnetjes, zijn bij ons wintergasten; broeden doen ze in Noord-Scandinavië en Siberië. 
​
In veengebieden zit er onder enkele meters dik veen, een hele dikke laag zand, wat een mooi fundament levert voor snelwegen en viaducten. Deze Stootersplas is, evenals veel andere (recreatie-)plassen in Nederland, ontstaan na zandwinning. Omdat de plas wel tot 40 meter diep is, bevriest het water in de winter niet gauw en dus verblijven hier al die smienten.

Maar ja, winter anno 2016 in Nederland... December was de warmste decembermaand ooit. Voorjaarsbloemen bloeien al,
​de knoppen van prunussen gaan open en in steden zitten mensen overdag gezellig op terrasjes. Nog een paar van dit soort winters en de eerste smienten komen op het idee om lekker in december op de groene weiden in Nederland te gaan broeden: geen koeien die de eieren stuktrappen, geen landbouwmachines die broedsels vermorzelen. En dan vervolgens lekker overzomeren in Siberië...

De wandeling gaat verder, naar het zuiden, richting Amsterdam-Noord. Kijk je in de richting van de laagstaande zon, dan is de wereld grijsblauw met een wazig verschiet. Draai je je echter om, met de zon in de rug, dan tekent zich een haarscherp panorama af in de helderste kleuren. ​Weiden met grazende grauwe ganzen; de Twiskemolen aan de Zuidwestplas; de schutsluis in het Luijendijkje; dat alles onder steeds veranderende wolkenluchten.

​Uiteindelijk bereik ik het eindpunt voor vandaag: het plaatsje Landsmeer. In café De Driesprong, onder het genot van Italiaanse koffie geserveerd met een Amsterdams accent, wacht ik op de bus naar Amsterdam C.S.​

'Kabbelend zilver'

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~​
​
​WANDELPAD-HAIKU'S
​ ​

wandelpad-haiku
drieregelig vogel-vers
​een observatie

Halsbandparkiet

groene exoten
showen hun stadse fratsen:
snel en luidruchtig

(Zaandam)

Smient

het meer verleidt hen
fluitend daalt een vlucht smienten
landingsgestel uit

(Den Ilp)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~​
​

© Teksten en foto's: 'Landloper' Jacob

Wandel  verder: etappe 5