Etappe 9, Wijk bij Duurstede - Rijswijk - Maurik - Lienden - Kesteren (22 km)
Herfstbladeren als klatergoud omkransen de Bourgondische toren van het kasteel Duurstede. Ik wandel door het kasteelpark richting pont die me van de provincie Utrecht naar Gelderland brengt. Daarbij passeer ik de plek waar de Nederrijn van naam verandert en als Lek verder stroomt.
Die naam Lek blijkt niet zonder reden gekozen te zijn: toen de Romeinen hier vanaf de wachttoren van hun castellum Levefanum over het water van de Rijn uitkeken (dat in die tijd vanaf dit punt naar het noorden, naar Traiectum (Utrecht) stroomde), zagen ze dat er voortdurend water 'weglekte' richting hun westelijk gelegen fort. Rond 250 na Chr. kreeg de Lek zoveel water te verwerken, dat het castellum moest worden opgeheven. De Lek werd de hoofdstroom van de Rijn. |
Kalmpjes nadert de pont, schuift aan land, de lading rijdt van boord, een nieuwe vult de lege plaatsen, ik ben de enige wandelaar.
De zon breekt door de wolkenflarden, de watervlakte kleurt blauw. Stroomafwaarts wordt de Lek gekruist door het Amsterdam-Rijnkanaal, daarbovenuit steekt het kerkje van Ravenswaaij.
De zon breekt door de wolkenflarden, de watervlakte kleurt blauw. Stroomafwaarts wordt de Lek gekruist door het Amsterdam-Rijnkanaal, daarbovenuit steekt het kerkje van Ravenswaaij.
Je zou kunnen zeggen dat ik met deze overtocht het gebied van de Cananefaten definitief achter me laat en dat van de Bataven bereik (andere - noordelijker - Germaanse stammen vroeger in ons land waren de Chamaven, de Tubanten en de Friezen).
Ik zet voet aan wal en bekijk eerst zeven enorme klassieke letters 'TOT HIER'. De provincie Gelderland heeft dit kunstwerk hier laten plaatsen om de grens van het vroegere Romeinse Rijk te benadrukken; tegelijk is het een ode aan het alfabet dat door de Romeinen in de Lage Landen werd geïntroduceerd. De Neder-Betuwe is het westelijk Gelders rivierengebied tussen Nederrijn in het noorden en Waal in het zuiden. Daartussendoor slingert zich de mooie Linge. |
Ik wandel vanaf Rijswijk over de Rijnbandijk oostwaarts, met fraai zicht op de skyline van Wijk bij Duurstede: niet door hoogbouw belemmerd, pronken Grote Kerk, Johannes de Doperkerk en molen 'Rijn en Lek' boven de daken, de bomen, de schepen.
De Nederrijn loopt hier tussen Arnhem en Wijk bij Duurstede betrekkelijk oost-west; de Romeinse limes liep dat dus ook.
De Romeinse geschiedschrijver Tacitus noemde dit gebied tussen de rivieren Insula Batavorum, het eiland der Bataven. De naam Bataven is afgeleid van Betuwe en niet andersom, Betuwe is Germaans voor 'het goede eiland'. Die Bataven (of Batavieren) stonden bekend om hun moed en konden door de Romeinen goed gebruikt worden in hun legers om de grens te bewaken. In ruil voor hun bondgenootschap hoefden de Bataven geen belasting te betalen. Later, toen de 'dienstplicht' begon te knellen, kwamen ze onder hun aanvoerder Julius Civilus in verzet tegen de Romeinse overheersing, bekend als 'de Bataafse Opstand'.
De Romeinse geschiedschrijver Tacitus noemde dit gebied tussen de rivieren Insula Batavorum, het eiland der Bataven. De naam Bataven is afgeleid van Betuwe en niet andersom, Betuwe is Germaans voor 'het goede eiland'. Die Bataven (of Batavieren) stonden bekend om hun moed en konden door de Romeinen goed gebruikt worden in hun legers om de grens te bewaken. In ruil voor hun bondgenootschap hoefden de Bataven geen belasting te betalen. Later, toen de 'dienstplicht' begon te knellen, kwamen ze onder hun aanvoerder Julius Civilus in verzet tegen de Romeinse overheersing, bekend als 'de Bataafse Opstand'.
In het dorp Rijswijk, gelegen onder aan de Rijnbandijk, staan enkele oude boerderijen; één draagt het uithangbord 'De Wildeman', zou dit verwijzen naar Julius Civilus of naar de Vikingen die in de 9e eeuw in dit gebied huishielden zoals de bekende schoolplaat van Isings ons vroeger op school toonde?
Aan de buitendijkse zijde steken schoorstenen van oude steenfabrieken hun vinger op: de rivierklei in dit gebied kon goed gebruikt worden voor de fabricage van bakstenen. Nu de zon schijnt, trekken enkele buizerds cirkels aan de hemel, als passerpunten die draaien om een imaginair middelpunt. Verder blijft het, wat m'n gevederde vrienden betreft, stil vandaag.
Aan de buitendijkse zijde steken schoorstenen van oude steenfabrieken hun vinger op: de rivierklei in dit gebied kon goed gebruikt worden voor de fabricage van bakstenen. Nu de zon schijnt, trekken enkele buizerds cirkels aan de hemel, als passerpunten die draaien om een imaginair middelpunt. Verder blijft het, wat m'n gevederde vrienden betreft, stil vandaag.
Het land aan weerszijden van de dijk biedt tijdens de eerste kilometers niet bepaald een gevarieerde aanblik. Onlangs gehakselde maispercelen en zorgvuldig gecontroleerde raaigrasvelden wisselen elkaar af. Monoculturen waar weinig natuurlijk leven te vinden is, alleen een eenzame buizerd vliegt op vanaf een paaltje en vlucht loom weg, laag over de dorre sprieten.
De Romeinen zouden dit in cultuur gebrachte landschap goedkeurend hebben aanschouwd, die hielden niet van ongerepte wildernis. Moerassen vonden ze maar niks, donkere wouden moesten worden gemeden, daar leefden rovers en wolven (en Asterix en Obelix). Toch zouden zij de groene vlakten een beetje aankleden met villa's en tuinen, coniferen en waterpartijen, pergola's en rozen, godenbeelden en tempels, zodat een 'Arcadisch' landschap zou ontstaan. Maar hier mist dat alles, ik zie alleen hier en daar een sober boerenbedrijf. En zowaar een wulpse kronkel in de dijk, daar zal een vroegere dijkdoorbraak wel schuldig aan zijn.
De Romeinen zouden dit in cultuur gebrachte landschap goedkeurend hebben aanschouwd, die hielden niet van ongerepte wildernis. Moerassen vonden ze maar niks, donkere wouden moesten worden gemeden, daar leefden rovers en wolven (en Asterix en Obelix). Toch zouden zij de groene vlakten een beetje aankleden met villa's en tuinen, coniferen en waterpartijen, pergola's en rozen, godenbeelden en tempels, zodat een 'Arcadisch' landschap zou ontstaan. Maar hier mist dat alles, ik zie alleen hier en daar een sober boerenbedrijf. En zowaar een wulpse kronkel in de dijk, daar zal een vroegere dijkdoorbraak wel schuldig aan zijn.
Na de dreigende overstroming (en evacuatie van 250.000 bewoners) in 1995 zijn hier delen van het land aangewezen als waterbergingsgebied. Bij overvloedige regenval lopen de lage uiterwaarden en gegraven geulen vol water, de grote hoeveelheden water worden verdeeld en de dijken worden niet bedreigd door een te hoge waterstand.
Ik loop langs een 'zegel' ter herinnering aan het verdwenen Romeinse fort Mannaricium. Resten van dit castellum werden gevonden bij een zandafgraving waarbij het watersportgebied 'het Eiland van Maurik' is ontstaan. |
Grote delen van de Betuwe zijn dunbevolkt, maar 'rijkbefruit'.
Na Maurik passeer ik in toenemende mate boomkwekerijen en fruitboomgaarden. De verkleurende bladeren hangen vermoeid aan de takken - hun werk zit erop, ze kunnen loslaten. De Rijn is hier een brede rivier die traag door oneindig fruitland gaat. Appels, peren en kersen doen het hier vanouds goed. En 'vanouds' betekent ook echt oud, de Romeinen ontdekten dat de vruchtbare stroomruggen van de Rijn geschikt waren voor fruitteelt. Zo werd de Betuwe de fruittuin van Nederland. |
In Nederland kunnen we niet om de Romeinen heen; ze hebben een flinke erfenis nagelaten: van fruitbomen tot fazanten. Een mooi moment om eens verder te onderzoeken wat de Romeinen ons aan het begin van onze jaartelling hebben gebracht (onze jaartelling is overigens niet Romeins, eerder Rooms). Dat blijkt een indrukwekkende lijst te zijn, die vast niet volledig is:
Fruitbomen.
Geplaveid wegennet; een goed ontwikkelde infrastructuur.
Wegwijzers en mijlpalen.
Stedenplanning; garnizoenskampen met een centraal forum en elkaar kruisende straten;
rechthoekige omwalling met poorten en daaromheen een brede gracht. Strak en functioneel.
Bruggen met boogconstructies over rivieren.
Waterleiding met aquaducten.
Badhuizen, thermen; voor hygiëne, om te sporten en als sociale ontmoetingsplaats.
Vloerverwarming.
Openbare toiletten (tevens dienend voor een goed gezamenlijk gesprek...); rioolstelsel.
Huizen van steen met dakpannen.
Rechtssysteem met uniforme wetten.
Godsdienstvrijheid.
Munten als betaalmiddel; op een kant werd de keizer afgebeeld.
Kalender met maandindeling, lopend vanaf maart tot februari (met een afwijkend aantal 'restdagen' voor die laatste maand).
Alfabet.
Landmeetkundige instrumenten.
Het pottenbakkerswiel.
Schaar, kaphamer, blokschaaf, koevoet.
Watermolens met raderen en molensteen.
Konijnen, kippen, fazanten (die pas vanaf de Middeleeuwen verwilderden).
Geplaveid wegennet; een goed ontwikkelde infrastructuur.
Wegwijzers en mijlpalen.
Stedenplanning; garnizoenskampen met een centraal forum en elkaar kruisende straten;
rechthoekige omwalling met poorten en daaromheen een brede gracht. Strak en functioneel.
Bruggen met boogconstructies over rivieren.
Waterleiding met aquaducten.
Badhuizen, thermen; voor hygiëne, om te sporten en als sociale ontmoetingsplaats.
Vloerverwarming.
Openbare toiletten (tevens dienend voor een goed gezamenlijk gesprek...); rioolstelsel.
Huizen van steen met dakpannen.
Rechtssysteem met uniforme wetten.
Godsdienstvrijheid.
Munten als betaalmiddel; op een kant werd de keizer afgebeeld.
Kalender met maandindeling, lopend vanaf maart tot februari (met een afwijkend aantal 'restdagen' voor die laatste maand).
Alfabet.
Landmeetkundige instrumenten.
Het pottenbakkerswiel.
Schaar, kaphamer, blokschaaf, koevoet.
Watermolens met raderen en molensteen.
Konijnen, kippen, fazanten (die pas vanaf de Middeleeuwen verwilderden).
Aan de overkant van de Rijn pakken donkere wolken zich samen boven de Utrechtse Heuvelrug (met de kerktoren van Amerongen).
Aan de binnendijkse kant passeer ik molen De Marsch bij Lienden. Pinken kijken me verwachtingsvol aan, voor hen valt er verder ook weinig te beleven hier, maar ik heb hen niets te bieden.
De kilometers rijgen zich aaneen op de geasfalteerde dijk. En dat asfalt gaat me steeds meer tegenstaan. In een zwak moment tijdens een regenbui, balend van m'n pijnlijke knieën, steek ik bij enkele passerende auto's m'n duim op, maar lifters zijn niet meer populair in deze tijd dus ik stop er weer gauw mee.
Bij wandelen in de natuur staan je zintuigen open, juist voor het onvoorziene, maar tijdens deze dijkwandeling voel ik me letterlijk verheven boven die natuur, ik ben er geen onderdeel van. Ik mis de betrokkenheid op het landschap, de kale velden en herfstige boomgaarden raken me niet echt. Als de fruitbomen in bloei staan is dit waarschijnlijk wel een mooie route, maar nu is ook de fruitpluk voorbij. Zelfs de kers op de taart mist: het kersenseizoen is voorbij en dus wordt ik door lege stalletjes aangegaapt...
Aan de binnendijkse kant passeer ik molen De Marsch bij Lienden. Pinken kijken me verwachtingsvol aan, voor hen valt er verder ook weinig te beleven hier, maar ik heb hen niets te bieden.
De kilometers rijgen zich aaneen op de geasfalteerde dijk. En dat asfalt gaat me steeds meer tegenstaan. In een zwak moment tijdens een regenbui, balend van m'n pijnlijke knieën, steek ik bij enkele passerende auto's m'n duim op, maar lifters zijn niet meer populair in deze tijd dus ik stop er weer gauw mee.
Bij wandelen in de natuur staan je zintuigen open, juist voor het onvoorziene, maar tijdens deze dijkwandeling voel ik me letterlijk verheven boven die natuur, ik ben er geen onderdeel van. Ik mis de betrokkenheid op het landschap, de kale velden en herfstige boomgaarden raken me niet echt. Als de fruitbomen in bloei staan is dit waarschijnlijk wel een mooie route, maar nu is ook de fruitpluk voorbij. Zelfs de kers op de taart mist: het kersenseizoen is voorbij en dus wordt ik door lege stalletjes aangegaapt...
Kesteren, en daarmee de locatie van het derde Romeinse castellum voor vandaag (Carvo), bereik ik niet: vlak voor Lienden neem ik een afslag die me zonder omwegen naar Rhenen zal brengen. Even daal ik de dijk af naar een stukje voetpad om het genoegen te smaken van honderd meter onverhard pad. Weer terug op het asfalt loop ik langs de Nederrijn verder met zicht op het tegen de heuvelrug gebouwde Rhenen (in de Middeleeuwen een belangrijk bedevaartsoord) met de toren van de Cunerakerk die overal bovenuit steekt. Uiteindelijk passeer ik de Rijnbrug en ga weer huiswaarts, de ondergaande zon tegemoet.
~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
WANDELPAD-HAIKU'S
WANDELPAD-HAIKU'S
wandelpad-haiku
drieregelig vogel-vers een observatie |
Buizerd
hij trekt cirkels rond een denkbeeldig middelpunt - geen passer nodig (Rijswijk, Gl) |
Buizerd
gehakseld maisveld loom klapwiekt de buizerd weg - niets te halen hier (Rijswijk, Gl) |
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
© Teksten en foto's: 'Landloper' Jacob
|