​‘De stad [Enkhuizen] rondwandelende, vonden wij dezelve in een bedroevend en diep verval. Overal waren de schoonste huizen gesloopt, en die nog bestonden dreigden in te storten of stonden alleen, als treurden zij eenzaam op een kerkhof.’
​​(Jacob van Lennep. Nederland in den goeden ouden tijd, zijnde het dagboek van hunne reis te voet, per trekschuit en per diligence van Jacob van Lennep en zijn vriend Dirk van Hogendorp door de Noord-Nederlandsche provintiën in den jare 1823. Bussum: Unieboek b.v., 1980)
​

 Zuiderzeepad, etappe 1
​​Enkhuizen - Markermeer - Westfriese Omringdijk - Oosterleek - Schellinkhout - Hoorn  (5 + 24 km)

Enkhuizen, Buitenhaven en Drommedaris

Bron: wandelnet.nl

 Zaterdag 24 februari + maandag 26 februari 2018

Zeg Zuiderzee, en al je zintuigen staan op scherp. Je ruikt de zilte zeelucht, je hoort de wind huilen om de scheepsmasten in de haven, je ziet een vissersboot dansen op de golven terwijl twee vissers de netten binnenhalen. Zintuiglijke waarnemingen die slechts in m'n gedachten worden opgeroepen, want de Zuiderzee hield al op te bestaan dertig jaar voordat ik geboren werd. Kennelijk zijn later gelezen verhalen, en ook schilderijen en foto's, in staat dergelijke beelden, geuren en geluiden bij me op te roepen. Vroeger reisden we als gezin regelmatig met de boot van Enkhuizen naar Urk om op bezoek te gaan bij familie in Emmeloord. Weliswaar voeren we daarbij over het IJsselmeer, getemd zoet water, maar het voelde voor mij als jongen als een avontuurlijke zeereis, ik was scheepsjongen van Bontekoe...

Al geruime tijd zie ik uit naar het wandelen van het Zuiderzeepad. De fraaie stadjes bomvol historie en de verscheidenheid aan tussenliggende landschappen bieden veel afwisseling, zo is mijn verwachting.
​
Eind februari, op een vrijdag en een zaterdag, rijd ik met mijn zoon Sander als proloog voor deze wandeltocht langs zeven Noord-Hollandse plaatsjes aan de voormalige Zuiderzee: Marken, Monnickendam, Volendam, Edam, Hoorn, Enkhuizen en Medemblik. In Enkhuizen lopen we het eerste deel van het Zuiderzeepad. 

Onder een felle zon en door een snijdende noordoostenwind lopen we vanaf het station langs Buitenhaven naar Oude Haven die bewaakt wordt door de Drommedaris (het kameelachtige dier dat bijna dezelfde naam draagt, heeft één 'm' (en één bult)).
​Dit bekendste gebouw van Enkhuizen, ooit gebouwd als zuidelijke poort en verdedigingswerk, heeft later onder andere dienst gedaan als gevangenis en is nu een cultureel centrum. Helaas is het gebouw zo vroeg in de morgen gesloten en als we een paar uur later de trappen willen beklimmen, is er een concert gaande waardoor we het uitzicht weer mislopen. 
​
Paulus Potter, in Enkhuizen geboren en op het grasveld voor 'de Drom' in brons gegoten, schildert - terwijl een voorbijganger in de weg loopt - een geit, een kenmerkend onderwerp voor hem, samen met ander Hollands vee, van stier tot pissende koe.

Witte ophaalbruggen die mooi afsteken tegen de blauwe hemel, leiden ons langs de diverse havens van de stad. ​In de Oude Haven ligt 's winters de Willem Barentsz afgemeerd; in de zomer kun je met deze 'driemast-topzeilschoener' naar Urk zeilen.

Hier en daar staan nog zeventiende- en achttiende-eeuwse huizen met fraaie gevels, herinnerend aan het rijke VOC-verleden van de stad. Maar de meeste huizen zijn klein en van recentere datum. Zoals Jacob van Lennep in 1823 schreef (zie citaat boven dit verslag), waren veel van de deftige koopmanshuizen in de negentiende eeuw vervallen of afgebroken. Jac. P. Thijsse schrijft in zijn Verkade-album Langs de Zuiderzee (1915): 'Jarenlang bestond het voornaamste handelsartikel dat Enkhuizen uitvoerde uit marmer afkomstig van den afbraak der oude koopmanshuizen.' ​De gouden eeuw van haringvisserij en koopvaardij (de VOC was het meest winstgevende bedrijf aller tijden) was voorbij. Enkele eeuwen lang ging het economisch slecht. Het inwoneraantal van een van de grootste steden van Nederland rond het jaar 1620 (22.000 inwoners), daalde tot een kwart. Zoals in de meeste Zuiderzeestadjes bracht de twintigste eeuw pas heropleving van het 'dode stadje'. De twintigste-eeuwse mens kreeg meer vrije tijd; recreatie en toerisme kwamen op en daarmee herrees ook het pittoreske Hollandse stadje dat Enkhuizen nog steeds is.

Spuihuisje

Zuiderzeemuseum, Peperhuis

Langs de Wierdijk

Staverse Poortje

​Het 'Flessenscheepjesmuseum' in het oude Spuihuisje blijkt gesloten, maar we hebben meer interesse in het Zuiderzeemuseum, waarvan het binnenmuseum nu geopend is. Op dit vroege uur zijn wij bijna de enige bezoekers. In de historische 'Reis rondom de Zuiderzee' krijgen we veel informatie over leven, tradities en ambachten van de mensen die langs de Zuiderzee woonden. Een mooie start van het Zuiderzeepad; het is m'n bedoeling om de wandeltocht over een jaar of twee te besluiten met een wandeling door het buitenmuseum, waar meer dan 140 huisjes en werkplaatsen uit vroeger tijd zijn nagebouwd.

Stadhuis

Westerkerk

Gevel uit 1611

Boerenhoek

Vestingwal

Koepoort, oostzijde

Koepoort, westzijde

Oude Haven met Drommedaris

'Candide et Constanter' (rechtschapen en volhardend), staat er op de massieve gevel van het stadhuis. Volgens het gedicht van Joost van den Vondel is het bronzen kanon dat op de stoep staat, afkomstig van een Duinkerker kaperschip. We wandelen verder langs de winkels van de Westerstraat (waar we wat eten en drinken in een café), langs Zuiderkerk (met oude gewelfschilderingen) en Westerkerk (met houten klokkentoren), door de 'Boerenhoek' (waar vroeger veel stadsboerderijen stonden), over de vestingwal (met twee waterpoorten) naar de Koepoort, vroeger de westelijke poort waardoor je de stad kon binnenkomen.
​Zigzaggend langs grachtjes lopen we weer terug richting Drommedaris.

~~~~

Broekerhaven

Op maandag vervolg ik de wandeling vanaf station Bovenkarspel Flora, richting het zuiden, via Broekerhaven naar het Markermeer. Voordat de Houtribdijk tussen Enkhuizen en Lelystad in 1975 werd gedicht, heette het hier nog IJsselmeer. Die naam is nu voorbehouden aan de plas water tussen Afsluitdijk en Houtribdijk. Oorspronkelijk zou de Houtribdijk de noordelijke grens van de Markerwaard worden. Die polder kwam er nooit; visie veranderde onder andere door het besef van de natuurwaarde van het Markermeer. Intussen is er begonnen met een nieuw project: de Markerwadden, een vijftal opgespoten eilanden (klaar in 2020) die moeten zorgen voor herstel van de waterkwaliteit en van de vis- en vogelstand, een interessant natuurontwikkelingsproject.

​Daar ligt het dan, het Markermeer, bevroren zover het oog reikt. De wandeling over en langs de Zuiderdijk naar Hoorn wordt een van m'n mooiste LAW-wandelingen. De omstandigheden dragen daaraan bij. De zon schijnt, het is kraakhelder, het vriest twee graden (voelt aan als -7 door de noordoostenwind die ik echter in de rug heb). En dan zijn er die natuurlijke ijssculpturen...

Om een indruk te geven van de fantastische vergezichten en de fascinerende ijsafzettingen kan ik er het beste het zwijgen toe doen en de beelden laten spreken...

Uren wandel ik voort over de dertiende-eeuwse Westfriese Omringdijk. Kilometer na kilometer. Links het bevroren Markermeer, rechts het lager gelegen groene land (zie boven).  Eentonig? Geen moment! Bovendien: als je je omdraait, is het andersom (zie onder). 

De hemel is als met een enorme verfroller geverfd met het blauwste blauw. Blauwer blauw bestaat niet. Het land is gestoffeerd met weilanden, slootjes, rietkragen, Noord-Hollandse stolpboerderijen en zo nu en dan een dorpje: Oostergouw, Venhuizen, Oosterleek, Wijdenes. Café's, als die er al zijn (zoals hieronder in Oosterleek), zijn gesloten; om warm te blijven moet ik gewoon doorlopen. 

Hier en daar ligt een stukje buitendijks land - 'voorland' - waarop grote groepen grauwe ganzen gras grazen ​(er zijn minstens evenveel brandganzen, maar die allitereren niet zo lekker). ​Ook binnendijks zijn er interessante natuurgebiedjes, zoals De Nek, vlak voor Schellinkhout. Over een maand zal horen en zien je hier vergaan door de honderden kokmeeuwen die hier broeden. Nu zijn er wat bezadigde groepjes smienten en brandganzen en ook een nonnetje, een klein soort zaagbek. De Nek is geen doorbraakkolk, waarvan er verschillende langs de dijk te vinden zijn, maar een kleiput. Na de stormramp van 1916, toen de Afsluitdijk alleen nog in het hoofd van ingenieur Lely bestond en de Zuiderzee grote stukken zeedijk had weggeslagen en het achterland was ingestroomd, was er veel klei nodig om de dijk te herstellen. Daarvoor werd deze put gegraven en daar profiteren nu de vogels van.

Voorland ten zuiden van Oostergouw

Brandganzen

De Nek, Schellinkhout

Smienten (en enkele krakeenden)

De Nek

Twee kilometer voor Hoorn wijkt het Zuiderzeepad af van de kust en voert Schellinkhout in. Een vriendelijk en landelijk ogend plaatsje met een enorme kerk, de Martinuskerk. Iets zuidelijker staan broederlijk naast elkaar, een poldermolen en een klein gemaal. 

In Hoorn, in het Julianapark langs het water, probeert een grote gele kwikstaart in een modderige plas voedsel te zoeken wat niet meevalt als alles stijf bevroren is. Een houtsnip vliegt verstoord op omdat een loslopende hond te dicht in z'n buurt komt.
Uiteindelijk komt de haven van Hoorn in zicht. ​​De Hoofdtoren, de scheepsmasten, de rode pannendaken, de oude pakhuizen.
​
Ik drink wat in d'Oude Waegh, breng m'n rugzak naar B&B De Zak waar ik de nacht zal doorbrengen en ga eten in eetcafé De Klinker.
​En verder zwerf ik door het mooie stadje, maar daarover morgen meer, dan loop ik etappe 2!

~~~~

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~​
​
​WANDELPAD-HAIKU'S
​ ​

wandelpad-haiku
drieregelig vogel-vers
​een observatie

Grauwe gans

in grote groepen
grazen grauwe ganzen gras
'grrr!' zeggen boeren

(Oosterleek)

Grote gele kwikstaart

de bevroren plas
- een kwikstaart aanschouwt zichzelf -
spiegelt een narcist

(Hoorn)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~​
​

© Teksten en foto's: 'Landloper' Jacob

Wandel  verder: etappe 2