Romeinse Limespad, etappe 8
Odijk - Werkhoven - Cothen - Wijk bij Duurstede (21 km)
Romeins grensfort: Levefanum/Duristate (Wijk bij Duurstede/Rijswijk)
Met de auto onderweg naar Odijk (onder Utrecht); een septemberochtend in de Krimpenerwaard:
De lage zon werpt zilver over de van dauw parelende weiden. Door de mistsluiers vaag afgetekende koeien zijn aan hun ontbijt begonnen; ganzen in verspreide gezelschapjes zijn ook wakker, maar nog niet actief. Buizerds slapen uit op hekpalen en wachten de thermiek af, die komen vandaag nog aan hun trekken. Bomenrijen en kerktorens op de horizon verliezen zich in blauwe nevels.
De lage zon werpt zilver over de van dauw parelende weiden. Door de mistsluiers vaag afgetekende koeien zijn aan hun ontbijt begonnen; ganzen in verspreide gezelschapjes zijn ook wakker, maar nog niet actief. Buizerds slapen uit op hekpalen en wachten de thermiek af, die komen vandaag nog aan hun trekken. Bomenrijen en kerktorens op de horizon verliezen zich in blauwe nevels.
Odijk is een klein dorp met dezelfde vorm als zijn eerste letter, stil gelegen in een lus van de Kromme Rijn. Odijk bestond al in de Romeinse tijd, toen hier een kleine nederzetting lag met enkele boerderijen, vlakbij fort Fectio.
De Kromme Rijn is het 28 kilometer lange deel van de oude Rijn tussen Wijk bij Duurstede (waar het start als aftakking van de Nederrijn die daar als Lek verder westwaarts stroomt) en de stad Utrecht (waar het water verder kabbelt als Leidse Rijn). Ooit was deze Kromme Rijn de belangrijkste aftakking van de Rijn richting de Noordzee. Toen was de rivier honderd meter breed, nu loop ik langs een riviertje dat door een bedding vloeit met een breedte van een meter of tien, hooguit vijftien. |
Ik wandel vandaag voornamelijk over het jaagpad en nooit meer dan honderd meter verwijderd van de Kromme Rijn. Stroomopwaarts dus naar 'Wijk', zoals ik vandaag de bewoners van deze streek de plaats kortweg hoor noemen. Links aan de overkant verheft zich een metershoge maïsplantage, aan die zijde valt er in september niets te zien (alleen enkele landgoederen met pompeuze kastelen zorgen nu en dan voor wat variatie). Ter rechterzijde worden weiden afgewisseld met in het gelid staande fruitbomen: appels, peren en kersen. De neiging om het aanlokkelijk glimmende ooft te plukken wordt wreed belemmerd door een hoog hek en alsof dat nog niet genoeg is zorgen drie strengen prikkeldraad bovenlangs ervoor dat je een klimpartij wel uit het hoofd laat.
Kasteel Beverweert - dat eruit ziet als een bordkartonnen toneeldecor, maar dat 13e-eeuwse roots blijkt te bezitten - spiegelt zich in het water van de Kromme Rijn. Even later schampt het limespad het plaatsje Werkhoven waar ik weinig van te zien krijg.
September is de laatste jaren een maand met fraai nazomerweer en ook vandaag schijnt de zon volop. Toch is de herfsttrek bij veel diersoorten al begonnen: vandaag wordt dit spektakel vooral verzorgd door atalanta's en boerenzwaluwen. Deze vlinders en vogels kom ik vandaag overal tegen, de eerste rustig fladderend, de tweede opgewekt babbelend en buitelend door de lucht, waarbij en passant ook nog wat braaf op anderhalve meter van elkaar gepositioneerde jongen gevoederd worden. Zelfs een incidenteel langs vliegende sperwer doet geen afbreuk aan het goede humeur van de zwaluwen, wel wordt de roofvogel eensgezind weggejaagd.
Het landschap doet me regelmatig aan de Betuwe denken: vee, maïs en fruitbomen zijn de ingrediënten van de wandeling langs het water van de Kromme Rijn dat immer voortvloeit. Want hoewel de rivier al in het jaar 1122 werd afgedamd bij Wijk bij Duurstede, stroomt het water weer sinds het eind van de 19e eeuw toen een inundatiesluis ervoor zorgde dat vers water uit de Nederrijn naar de stad Utrecht kon stromen. Een doorgaande route is dit niet, binnenvaartschepen kom je hier niet tegen - anno 2021 is het een wat tamme waterloop. Honderd jaar geleden was het hier drukker: een doorgaande weg was er nog niet (hooguit een modderig karrenspoor), dus over het water werden 's zomers kersen en 's winters graan met de trekschuit vervoerd naar de markt in Utrecht.
De inundatiesluis bij Wijk bij Duurstede werd vooral aangelegd als 'kraan' voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie: in tijden van oorlogsgevaar werd de kraan ver opengedraaid, de velden langs de Kromme Rijn en rond Utrecht liepen vol water en zorgden zo voor een 'natuurlijke' barrière ter bescherming van de grote steden in het westen.
De Kromme Rijn speelde dus een belangrijke rol in de geschiedenis: de Nieuwe Hollandse Waterlinie was ervan afhankelijk (van 1870 tot 1945) en aan het begin van onze jaartelling vormde de rivier de Neder-Germaanse limes van het Romeinse Rijk.
En juist in dit jaar 2021 heeft de Unesco besloten beide (waterlinie en limes) toe te voegen aan de lijst met Werelderfgoed!
Een goed moment om hieronder een overzicht te geven van belangrijke historische gebeurtenissen rond de Romeinse limes.
(Bron: Rijksmuseum van Oudheden, Leiden.)
De Kromme Rijn speelde dus een belangrijke rol in de geschiedenis: de Nieuwe Hollandse Waterlinie was ervan afhankelijk (van 1870 tot 1945) en aan het begin van onze jaartelling vormde de rivier de Neder-Germaanse limes van het Romeinse Rijk.
En juist in dit jaar 2021 heeft de Unesco besloten beide (waterlinie en limes) toe te voegen aan de lijst met Werelderfgoed!
Een goed moment om hieronder een overzicht te geven van belangrijke historische gebeurtenissen rond de Romeinse limes.
(Bron: Rijksmuseum van Oudheden, Leiden.)
Na een lus langs de Oude Kromme Rijn, een vroegere meander die door een kanaal is afgesneden, loop ik het dorp Cothen binnen. Een brink en een boomgaard, een oude kerk (13e eeuw) en een stellingkorenmolen ('Oog in 't Zeil'), een Middeleeuws kasteel ('Rhijnestein', met een poortgebouw dat op een schilderij van de landschapschilders uit de Romantiek niet zou misstaan) en een welkom café. Kortom, een aangename plek om rond te banjeren en even uit te rusten op driekwart van de wandeling.
Na nog enkele warme wandelkilometers komt vestingstad Wijk bij Duurstede in zicht. Met een ijsje installeer ik me op een bankje op de Markt, onder de pompeuze toren van de Grote Kerk. M'n oog valt op een plaquette aan de muur van de kerk, met de tekst: Bonifatius komt aan in Dorestad A.D. 716. De uit Engeland afkomstige monniken Willibrord en Bonifatius immers, zijn bekend geworden als degenen die in de 8e eeuw de mensen in de Lage Landen hebben bekeerd tot het christendom.
Maar wat heeft Dorestad met Wijk bij Duurstede te maken?
Maar wat heeft Dorestad met Wijk bij Duurstede te maken?
Dit gebied op de grens van Utrecht en Gelderland, op dit strategische punt waar de Nederrijn zich splitst in Kromme Rijn en Lek (en waar sinds 1952 ook het Amsterdam-Rijnkanaal kruist), heeft een historie waaraan maar weinig Nederlandse gebieden kunnen tippen. Je zou er een trilogie over kunnen schrijven, ga maar na:
(1) Tweeduizend jaar geleden was Levefanum een Romeins grensfort. Van dit fort zelf is niets meer over, maar in de wijde omtrek zijn veel vondsten uit de Romeinse tijd gedaan. Vanaf eind 4e eeuw, nadat de Romeinen (en ook hun beschaving) waren vertrokken, was het gebied weer enkele eeuwen 'woest en ledig'.
(2) Vanaf de 7e eeuw bloeide hier, gebouwd op de ruïnes van Levefanum, de beroemde nederzetting Dorestad. De gunstige ligging op een kruispunt van waterwegen zorgde voor handel in aarde- en glaswerk, sieraden, wijn, pelzen, textiel, verfstoffen, zout, honing en ook slaven en jachthonden. Dorestad groeide uit tot de belangrijkste handelsplaats van West-Europa. Aan het eind van de 9e eeuw echter, door verzanding van de rivier, door plunderingen door de Vikingen en door verschuivende machtsverhoudingen, werd de plaats steeds minder belangrijk. Weer nam de natuur de boel hier over, woest en ledig werd weer het landschap. Zozeer zelfs, dat men eeuwenlang niet meer wist waar Dorestad precies gelegen had.
(3) Vanaf eind 13e eeuw werd kasteel Duurstede gebouwd en hieraan grenzend ontstond het stadje Wijk bij Duurstede.
(1) Tweeduizend jaar geleden was Levefanum een Romeins grensfort. Van dit fort zelf is niets meer over, maar in de wijde omtrek zijn veel vondsten uit de Romeinse tijd gedaan. Vanaf eind 4e eeuw, nadat de Romeinen (en ook hun beschaving) waren vertrokken, was het gebied weer enkele eeuwen 'woest en ledig'.
(2) Vanaf de 7e eeuw bloeide hier, gebouwd op de ruïnes van Levefanum, de beroemde nederzetting Dorestad. De gunstige ligging op een kruispunt van waterwegen zorgde voor handel in aarde- en glaswerk, sieraden, wijn, pelzen, textiel, verfstoffen, zout, honing en ook slaven en jachthonden. Dorestad groeide uit tot de belangrijkste handelsplaats van West-Europa. Aan het eind van de 9e eeuw echter, door verzanding van de rivier, door plunderingen door de Vikingen en door verschuivende machtsverhoudingen, werd de plaats steeds minder belangrijk. Weer nam de natuur de boel hier over, woest en ledig werd weer het landschap. Zozeer zelfs, dat men eeuwenlang niet meer wist waar Dorestad precies gelegen had.
(3) Vanaf eind 13e eeuw werd kasteel Duurstede gebouwd en hieraan grenzend ontstond het stadje Wijk bij Duurstede.
Ik wandel door het fraaie stadje. In het heuvelachtige Kasteelpark zie ik dat van het kasteel niet veel meer over is dan een 13e-eeuwse robuuste donjon (rechts) en een 15e-eeuwse frivole toren (links). Bij de haven wordt de stad tegen hoogwater beschermd door een beermuur waarin de Waterpoort gesloten kan worden met een elektrische deur (vroeger door schotbalken die werden afgekit met paardenmest). Vlakbij zie ik de eerder genoemde inundatiesluis, waarachter de Kromme Rijn noordwaarts stroomt.
Op de Nederrijn vaart de pont naar de overkant, naar de Betuwe in Gelderland, waar m'n wandeling een volgende keer verder gaat.
Op een paneel lees ik een gedicht van Gerrit Achterberg waarmee ik dit verslag besluit.
Op een paneel lees ik een gedicht van Gerrit Achterberg waarmee ik dit verslag besluit.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
WANDELPAD-HAIKU'S
WANDELPAD-HAIKU'S
wandelpad-haiku
drieregelig vogel-vers een observatie |
Buizerd
een buizerd slaapt uit wacht de thermiek af, hij komt nog aan zijn trekken (Krimpenerwaard) |
Boerenzwaluw
vier kwetteraars in pandjesjasjes op een hek - klaar voor het gala (Werkhoven) |
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
© Teksten en foto's: 'Landloper' Jacob
|